Περίληψη / Summary
Bojan Miljković, Πέτρα και Νέα Πέτρα
Στην ορεινή χερσόνησο του Άθω, αρκετά μοναστήρια χτίστηκαν σε βράχους πάνω από τη θάλασσα. Στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα, ορισμένα από αυτά τα μοναστήρια αναφέρονταν απλώς ως βράχος (Πέτρα) σε γραπτές πηγές, αρχειακά έγγραφα και βιογραφίες Αγιορειτών αγίων. Το όνομα προέρχεται από τους γυμνούς και απομονωμένους λόφους στους οποίους χτίστηκαν τα μοναστήρια μέσα σε δασικό περιβάλλον. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κάλλιστος Α΄, στη βιογραφία του δασκάλου του, αγίου Γρηγορίου του Σιναΐτη, επιβεβαιώνει ότι η μονή Πέτρας ήταν η μοναστική κοινότητα του Αγίου Σίμωνος, στην περιοχή της οποίας, περιτριγυρισμένη από δύσβατους βράχους, εγκαταστάθηκε προσωρινά ο δάσκαλός του. Το ίδιο όνομα, μονύδριον τῆς Πέτρας, αναφέρεται επίσης σε ένα μικρό μοναστήρι που χτίστηκε εξ υπαρχής από τον ιερομόναχο Διονύσιο, αφιερωμένο στον Πρόδρομο και Βαπτιστή Ιωάννη, και είναι επίσης γνωστό ως Νέα Πέτρα. Το terminus ante quem για την ίδρυση της τελευταίας κοινότητας είναι ο Αύγουστος του 1366. Παρ' όλα αυτά, η ανέγερση της μονής στη σημερινή τοποθεσία είχε διαρκέσει σχεδόν δύο δεκαετίες και ολοκληρώθηκε μόλις μετά τον Σεπτέμβριο του 1374, όταν ο Αλέξιος Γ' Μέγας Κομνηνός, αυτοκράτορας της Τραπεζούντας, αναφέρεται στο κτητορικό του έγγραφο ως ιδρυτής μιας νέας κοινότητας στις νότιες πλαγιές του Αγίου Όρους. Ορισμένες εκκλησίες στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία που ήταν θεμελιωμένες σε βράχο ήταν αφιερωμένες στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Ο πιο γνωστός ήταν ο ιερός ναός ἐν τῇ Πέτρᾳ που βρισκόταν στην πρωτεύουσα, στην Κωνσταντινούπολη. Συνήθως και δικαίως θεωρείται ότι η ονομασία όλων των μεταγενέστερων ιερών που είναι γνωστά ως Πέτρα ή Νέα Πέτρα προήλθε από τη φυσική διαμόρφωση του εδάφους στο οποίο χτίστηκαν αυτά τα μοναστήρια αφιερωμένα στον Ιωάννη τον Πρόδρομο και τη φήμη του πρωιμότερου, κωνσταντινουπολίτικου σκηνώματος αφιερωμένου στον τελευταίο προφήτη της Παλαιάς Διαθήκης και τον άγιο που βάπτισε τον Ιησού Χριστό. Ωστόσο, φαίνεται ότι στο Άγιο Όρος υπήρχε και ένας επιπλέον λόγος. Πριν ο Διονύσιος ιδρύσει την αδελφότητά του, υπήρχε ήδη μια Πέτρα στο Άγιο Όρος, ένα μοναστήρι αφιερωμένο στον Ιησού Χριστό. Η αναφερόμενη αδελφότητα είναι η Σιμωνόπετρα. Λίγα είναι γνωστά για τους πρώτους αιώνες της μονής Σιμωνόπετρας, αλλά με βάση δύο έγγραφα από τα αρχεία της μονής Αγίου Παντελεήμονος, μπορεί να συναχθεί ότι η αδελφότητα αυτή είναι μία από τις πρώτες κοινότητες στο Άγιο Όρος και ότι ιδρύθηκε το αργότερο στα μέσα του 11ου αιώνα. Στη συνέχεια, η μονή δεν εντοπίζεται στις ιστορικές πηγές για διακόσια σχεδόν χρόνια, μέχρι τον 14ο αιώνα και την προαναφερθείσα αναφορά στη βιογραφία του Γέροντος Γρηγορίου του Σιναΐτη. Περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν για τη μεγάλη ανακαίνιση της Σιμωνόπετρας τη δεκαετία του 1360 χάρη στη χορηγία του Σέρβου δεσπότη Jovan Uglješa, τοπικού άρχοντα στις Σέρρες. Το γεγονός ότι ο Ούγκλεσης ζήτησε από τον Πρώτο και την Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους την άδεια να χτίσει σε αυτόν τον έρημο τόπο υποδηλώνει ότι το μοναστήρι είχε εγκαταλειφθεί κάποια στιγμή στις αρχές ή στα μέσα της δεκαετίας του 1360, πιθανότατα λόγω μιας από τις συχνές τότε επιδρομές των Τούρκων πειρατών στη χερσόνησο. Η ανακαίνιση της Σιμωνόπετρας ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 1368, όταν ο δεσπότης Jovan Uglješa εξέδωσε το κτητορικό του έγγραφο.
Bojan Miljković, Petra and Nea Petra
On the hilly Athos Peninsula, several monasteries were built on cliffs above the sea. In the second half of the 14th century, some of these monasteries were simply referred to as Rock (Πέτρα) in written sources, archival documents and biographies of Athonite saints. The name comes from the bare and isolated hills on which the monasteries were built in a forest environment. In the hagiography of his teacher Gregory of Sinai, Ecumenical Patriarch Kallistos I confirms that the Petra monastery was the monastic community of Saint Simon, in whose vicinity, surrounded by impassable cliffs, his teacher temporarily settled. The same name, μονύδριον τῆς Πέτρας, also refers to a small monastery built from ground up by Hieromonk Dionysius, dedicated to the famous Prophet, Forerunner and Baptist John, and also known as the Nea Petra (Νέα Πέτρα). The terminus ante quem for the foundation of the latter community is August 1366. Nevertheless, the construction of the monastery at the present site had taken almost two decades and it was completed only after September 1374, when Alexios III Megas Komnenos, Emperor of Trebizond, was mentioned in his charter as the founder of a new community on the southern slopes of Mount Athos. A number of churches in the Byzantine Empire that rested on the rock were dedicated to Saint John the Baptist. The most famous was the sanctuary ἐν τῇ Πέτρᾳ located in the capital city. It is commonly and rightly assumed that the name of all later sanctuaries known as Petra or Nea Petra was derived from the natural configuration of the terrain on which these monasteries dedicated to John the Baptist were built and the renown of the earliest, Constantinopolitan sanctuary dedicated to the last prophet of the Old Testament and the saint who baptized Jesus Christ. However, it seems that there was an additional reason for this on Mount Athos. Before Dionysius founded his fraternity, there had already been a Petra on Mount Athos, a monastery dedicated to Jesus Christ. The mentioned fraternity is Simonopetra. Little is known about the first centuries of the Simonopetra monastery, but based on two documents from the archives of Rossikon, it can be inferred that this fraternity is one of the earliest communities on Mount Athos and that it was founded in the mid-11th century at the latest. After that, the monastery cannot be traced in historical sources for almost two hundred years, until the 14th century and the aforementioned reference in the hagiography of Venerable Gregory of Sinai. More information is available about the great renovation of Simonopetra in the 1360s thanks to the sponsorship of the Serbian despotes Jovan Uglješa, local ruler in Serres. The fact that the despotes petitioned the Protaton and the Holy Council of Mount Athos for the permission to build on that deserted place suggests that the monastery had been abandoned at some point during the early or mid-1360s, most likely due to one of the then frequent incursions of Turkish pirates on the peninsula. The renovation of Simonopetra was completed in October 1368, when Despot Jovan Uglješa issued his charter.
