(Εισαγωγικά κείμενα)
Περιεχόμενα
• Χατζηαντωνίου Φαίδων, Φωτογραφίζοντας έναν κόσμο στο μεταίχμιο
• Γραμματικοπούλου, Το Άγιο Όρος και η Θεσσαλονίκη στην ανατολή του 20ού αιώνα. Θεσσαλονίκη 2012
Το φωτογραφικό μέσο, με την εγγενή ιδιότητά του να αναπαριστάνει πιστά την εξωτερική πραγματικότητα είτε ως «παράθυρο» είτε ως «καθρέφτης», διευρύνει τις δυνατότητες για μια ευρύτερη πρόσληψη του κόσμου. Με το σκεπτικό αυτό, η έκθεση εστιάζει σε μια διαφορετική ανάγνωση της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης και του Αγίου Όρους (το 1912), ως ορόσημο μιας εποχής που αρχίζει από τα τέλη του 19ου αιώνα και λήγει στις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Με φόντο τις καθοριστικές ιστορικο-πολιτικο-οικονομικές αναταράξεις και εθνογραφικές εξελίξεις στον Βαλκανικό χώρο, αλλά και τις σημαδιακές τεχνολογικές επιτεύξεις στην ιστορία της φωτογραφίας, επιλέχτηκε μια σειρά ανέκδοτων και μη φωτογραφικών ντοκουμέντων, που σκιαγραφούν την ιστορία των δύο τόπων, που συμπορεύονται ανά τους αιώνες. Με όχημα τον φωτογραφικό χρόνο, η έκθεση αποπειράται να γεφυρώσει το παρελθόν με το παρόν, την εμβληματική βυζαντινή κληρονομιά με το χαμένο νήμα του κοσμοπολιτισμού της Θεσσαλονίκης, να εξυμνήσει τον χρόνο, την ανεξίτηλη πνευματικότητα της μοναστικής ζωής στο Άγιον Όρος.
Για να διαμορφωθεί μια όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη και αντικειμενική οπτική απεικόνιση της εποχής, το σκεπτικό της έκθεσης επικεντρώνεται σε μια επιλογή που ερευνά, μελετά και συσχετίζει διαφορετικές φωτογραφικές προσεγγίσεις (ιστορικές, αρχαιολογικές, καλλιτεχνικές, ανθρωπογεωγραφικές κ.ά). Αυτή η διεπιστημονική προσέγγιση, σε συνδυασμό με την αναζήτηση σε συλλογές της Ελλάδας και του εξωτερικού (Γαλλία, Ρωσία) με πλούσιο ανέκδοτο ιστορικό, επιστημονικό και τεκμηριωτικό φωτογραφικό υλικό, αποτέλεσαν τους δύο βασικούς μεθοδολογικούς άξονες της έρευνας.
Με δεδομένο ότι οι φωτογραφίες του Αγίου Όρους και της Θεσσαλονίκης προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από οργανωμένες φωτογραφικές αποστολές, ένα ευρύτερο καταγραφικό ύφος χαρακτηρίζει το σύνολο των ντοκουμέντων. Για τον λόγο αυτό, η επιλογή του εκθεσιακού υλικού έγινε με κριτήρια που να αναδεικνύουν τόσο τη θεματική πληρότητα των συλλογών (φυσικό και δομημένο τοπίο, καθημερινή ζωή, πορτρέτα, τελετές, μνημεία και κειμήλια) όσο και την «πολυφωνία» στις αισθητικές προσεγγίσεις (τοπογραφία, στιγμιότυπο, χρώμα, τεκμηρίωση, ποιητικότητα). Παράλληλα, ιδιαίτερες προσπάθειες καταβλήθηκαν για να εξασφαλιστεί η συνέπεια στον χαρακτήρα της εκάστοτε συλλογής και στο ιδιαίτερο ύφος του κάθε δημιουργού. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαφοροποίηση των φωτογραφικών απεικονίσεων της Θεσσαλονίκης και του Αγίου Όρους που αναδεικνύεται μέ- σα από τη χρονική συνέχεια των συλλογών και τους επιμέρους στόχους των λήψεων: μνημειακή απεικόνιση των μοναστηριών του Αγίου Όρους (1867-1872) στο λεύκωμα του Μέγα Δούκα της Ρωσίας Κωνσταντίνου Κωνσταντίνοβιτς (Ρωσική Ακαδημία Επιστημών – Ινστιτούτο Ιστορίας Υλικού Πολιτισμού, Αγία Πετρού- πολη), επιστημονική τεκμηρίωση για τη συλλογή Gabriel Millet (École Pratique des Hautes Études, Παρίσι) και για τη συλλογή Kondakov (Μουσείο Ιστορίας των Θρησκειών, Αγία Πετρούπολη), θρησκευτικό προσκύνημα και καταγραφή εκκλησιαστικής ιστορίας για τη συλλογή Γεωργίου Λαμπάκη (Βυζαντινό και Χρι- στιανικό Μουσείο, Αθήνα), ανθρωπογεωγραφία και «κατάκτηση» του χρώματος για τους οπερατέρ των «Αρχείων του Πλανήτη» (Μουσείο Albert Kahn, Παρίσι), ιστορική τεκμηρίωση και «χρονι- κό» στιγμιοτύπων για τους οπερατέρ της Στρατιάς της Ανατολής (Établissement de communication et de production audiovisuelle de la Défence, Παρίσι), και φωτογραφικό οδοιπορικό με έντεχνη λήψη για τον Fred Boissonnas (Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσα- λονίκης, Θεσσαλονίκη).
Μέσα από αυτό το διαφοροποιημένο βλέμμα, η έκθεση αποσκο- πεί να συμπληρώσει το ιστορικό των σημαντικών εκθέσεων για το Άγιον Όρος και τη Θεσσαλονίκη, που έχουν υλοποιηθεί έως σήμερα.
(Από το κείμενο της Αγγελικής Γραμματικοπούλου)
