Müller Andreas, «„Eine stille Märcheninsel frommer Beschaulichkeit mitten in dem alles mitreißenden und alles wandelnden Strome der Geschichte“? Der Athos im Zeitalter des Nationalsozialismus», in: Orthodoxie im Dialog. Historische und aktuelle Perspektiven, S. 337-369.
Περίληψη / Summary
Müller Andreas,, «Ένα ήσυχο, παραμυθένιο νησί ευσεβούς περισυλλογής εν μέσω του καταναλωτικού και μεταμορφωτικού ρεύματος της ιστορίας»; Το Άγιο Όρος στην εποχή του Εθνικοσοσιαλισμού
Το άρθρο αυτό εξετάζει το Άγιο Όρος κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1944), αμφισβητώντας την αντίληψη ότι το Άγιο Όρος ήταν ένας διαχρονικός και πολιτικά ανέγγιχτος θύλακας πνευματικότητας. Ο Andreas Müller δείχνει ότι το Άγιο Όρος εμπλέχθηκε στα πολιτιστικά, ιδεολογικά και επιστημονικά συμφέροντα του ναζιστικού καθεστώτος, ακόμη και αν η επίσημη αυτονομία του παρέμεινε ανέπαφη. Οι γερμανικές αρχές θεωρούσαν το Άγιο Όρος λιγότερο ως στρατιωτικό ζήτημα και περισσότερο ως τόπο συμβολικής και πνευματικής σημασίας, ιδίως σε σχέση με την αντιμπολσεβίκικη στάση της Ορθοδοξίας. Κεντρικό θέμα της μελέτης είναι η αποστολή στο Άγιο Όρος το 1941, που οργανώθηκε υπό την αιγίδα του Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg και συνδύαζε σοβαρή βυζαντινή έρευνα –ιδίως στον τομέα της διπλωματικής και της ιστορίας της τέχνης– με τους στόχους της ναζιστικής πολιτιστικής προπαγάνδας. Το άρθρο υπογραμμίζει τις εντάσεις μεταξύ της ακαδημαϊκής έρευνας, που εκπροσωπείται κυρίως από τον Franz Dölger, και της ιδεολογικής εκμετάλλευσης, που επιδιώκεται από ναζιστικούς αξιωματούχους όπως ο Anton Deindl. Βασιζόμενος σε αρχειακές πηγές και εκθέσεις της αποστολής, ο Müller καταδεικνύει πώς το Άγιο Όρος λειτούργησε ταυτόχρονα ως τόπος μοναστικής συνέχειας, στόχος ιδεολογικής ερμηνείας και σκηνικό για την ναζιστική πολιτιστική πολιτική κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
This article examines Mount Athos during the period of German occupation in Greece (1941–1944), challenging the notion of the Holy Mountain as a timeless and politically untouched enclave of spirituality. Andreas Müller shows that Athos became entangled in the cultural, ideological, and scholarly interests of the National Socialist regime, even while its formal autonomy remained intact. The German authorities viewed Athos less as a military concern than as a site of symbolic and intellectual significance, particularly in relation to Orthodoxy’s perceived anti-Bolshevik stance. Central to the study is the 1941 Athos expedition organized under the auspices of the Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg, which combined serious Byzantine scholarship—especially in diplomatics and art history—with the goals of Nazi cultural propaganda. The article highlights tensions between academic research, represented above all by Franz Dölger, and ideological instrumentalization, pursued by Nazi officials such as Anton Deindl. Drawing on archival sources and expedition reports, Müller demonstrates how Mount Athos functioned simultaneously as a place of monastic continuity, a target of ideological interpretation, and a stage for Nazi cultural politics during the Second World War.
