Περίληψη / Summary
Stojanova Magdalena, Ο κοιμητηριακός ναός της μονής Ρόζεν
Ο κοιμητηριακός ναός της μονής Ροζινού κοντά στο Μελένικο, στη ΝΔ Βουλγαρία, διατηρεί μια από τις ελάχιστες σχετικά πλήρεις παραστάσεις του εικονογραφικού κύκλου από τον Βίο του αγίου Ιωάννου Βαπτιστή στη βουλγαρική μεσαιωνική τοιχογραφία, θέμα της διδακτορικής διατριβής του συγγραφέα. Η υψηλή καλλιτεχνική ποιότητα των τοιχογραφιών του και η ελληνοβουλγαρική διαμάχη για την πολιτιστική κληρονομιά του μεσαιωνικού συνοριακού χωριού Μελένικου καθιστούν τη μονή Ροζινού, ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα μνημεία στην ιστορία της μεσαιωνικής τέχνης των Βαλκανίων. Τίποτα δεν είναι γνωστό για τις συνθήκες ίδρυσης του μοναστηριού. Σε βουλγαρικές πηγές τεκμηριώνεται μόνο στις αρχές του δεύτερου μισού του 16ου αι. Ορισμένα ελληνικά ιστορικά έγγραφα, ωστόσο, δείχνουν ότι μπορεί να είχε για πρώτη φορά μια ξεχωριστή θέση τον 12ο - 13ο αιώνα και ότι από το 1309 μέχρι την οθωμανική κατάκτηση της περιοχής το 1395 ήταν μετόχι της γεωργιανής μονής των Ιβήρων στο Άγιο Όρος. Το καθολικό της ήταν αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο. Σημαντική επιστημονική διαμάχη αφορά τόσο την ιστορία του συγκροτήματος όσο και την απόδοση και χρονολόγηση των εικόνων και των τοιχογραφιών του, η οποία περιλαμβάνει, σε κάποιο βαθμό, και τη μικρή διώροφη εκκλησία του κοιμητηρίου, μονόκλιτη με νάρθηκα, που βρίσκεται βορειοδυτικά από τα τείχη του μοναστηριού. Υποτίθεται ότι ολοκληρώθηκε γύρω στο 1597, σύγχρονη με την ανακαίνιση ολόκληρου του συγκροτήματος, όταν αγιογραφήθηκε για πρώτη φορά ο νάρθηκας της κύριας εκκλησίας του μοναστηριού, μαζί με τις αναθηματικές εικόνες στη νότια (1597) και τη δυτική (1611) πρόσοψη. Ο καθαγιασμός και η αφιέρωση στον Βαπτιστή, κατανοητή ενόψει της ταφικής λειτουργίας και του μοναστηριακού καταστατικού, έγινε μόλις το 1662, όπως αναφέρει η επιγραφή του δωρητή. Με την ευκαιρία αυτή ο κυρίως ναός διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες αποκλειστικά αγιογραφικού (περιγραφής του βίου του αγίου) χαρακτήρα. Εκτός από την ιστορία του κοιμητηριακού ναού, η εργασία εξετάζει την ιδεολογική αντίληψη του διακοσμητικού προγράμματος με φόντο τόσο την εικονογραφική παράδοση του Βαπτιστή όσο και τις τάσεις της ορθόδοξης τέχνης, εξατομικεύοντας τα πρώτα πρωτότυπα της εικονογράφησης στη Λαύρα του Κιέβου-Πετσέρσκαγια και επιβεβαιώνοντας τους δεσμούς της με την καλλιτεχνική παράδοση του Αγίου Όρους.
The cemetery church of the Rozhen monastery near Melnik, S-W Bulgaria, preserves one of the very few relatively full representations of the cycle of the Baptist in Bulgarian medieval wall painting, theme of the author’s doctoral dissertation. The high artistic quality of its frescoes and the Greek-Bulgarian controversy about the cultural heritage of the medieval border village Melnik makes the Rozhen monastery one of the most contended monuments in the history of medieval art of the Balkans. Nothing is known about the circumstances regarding the establishment of the monastery. In Bulgarian sources it is documented only in the beginning of the second half of the 16th c. Some Greek historical documents, however, show that it might first have enjoyed a distinctive positionin the 12th - 13th centuries and that from 1309 up to the Ottoman conquest of the district 1395 it was a metochion of the Georgian Iviron monastery on Mount Athos. Its main church was dedicated to St. George. Considerable scholarly controversy regards both the history of the complex and the attribution and dating of its icons and wall paintings involving, at some degree, also the small double storied cemetery church, with one nave and narthex, situated north-west from the monastery walls. It has been completed supposedly about 1597, contemporary with the renovation of the entire complex when the narthex of the main monastery church was first painted, together with the votive images on the south (1597) and western (1611) facades. The consecration and dedication to the Baptist, comprehensible in view of the funeral function and monastic statute, occurred only in 1662, as the donor’s inscription reads. In this occasion the nave was decorated with frescoes of exclusively hagiographical character. Besides the history of the cemetery church, the paper discusses the ideological concept of the decorative program on the background both of the iconographical tradition of the Baptist and of the trends in Orthodox art, individualizing the earliest prototypes of the imagery in the Kievo-Pecherskaja Lavra and confirming its links with Holy Mountain’s art tradition.
