Περίληψη: Η ακολουθία για την Κοίμηση του Αγίου Σάββα στις 14 Ιανουαρίου τυπώθηκε για πρώτη φορά στο εόρτιο μηναίο του Božidar Vuković το 1526/38. Η ακολουθία αυτή συμπεριλήφθηκε αργότερα σε όλες τις εκδόσεις του (1761, 1765 και 1861). Γενικά θεωρείται ότι η λειτουργία αυτή είναι έργο του διάσημου μεσαιωνικού μας συγγραφέα, του μοναχού Θεοδοσίου, του συγγραφέα του βίου του αγίου Σάββα, τον οποίο μπορούμε να θεωρήσουμε μόνο ως συγγραφέα του κανόνα. Μια άλλη ακολουθία για την Κοίμηση του Αγίου Σάββα δημοσιεύτηκε από τον Lj. Stojanović το 1890 βάσει του χειρογάφου σερβικού μηναίου του Undol'skij αριθ. 75, από το πρώτο μισό του 14ου αιώνα. Η τρίτη ακολουθία βρίσκεται στο μηναίο του Bratko της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Βελιγραδίου, σε ένα μέρος γραμμένο γύρω στο 1330, που δημοσιεύτηκε από τον S. Novaković το 1877. Η τέταρτη ακολουθία για την Κοίμηση, βάσει του σερβικού μηναίου από τα τέλη του 13ου αιώνα, που βρίσκεται τώρα στο Εκκλησιαστικό Ιστορικό-Αρχαιολογικό Μουσείο της Σόφιας, προετοιμάστηκε για εκτύπωση από τον D. Bogdanović και θα δημοσιευθεί σύντομα. Η πέμπτη είναι αυτή που δημοσιεύουμε τώρα. Η έκτη ακολουθία είναι αυτή για τη μετακομιδή των λειψάνων του αγίου Σάββα (6 Μαΐου) από το Tmovo στη Mileševa, η οποία σώζεται σε χειρόγραφα από τα τέλη του 16ου και το πρώτο μισό του 17ου αιώνα. Εκδόθηκε από τον Lj. Kovačević το 1885 και από τον S. Dimitrijević το 1935.
Η ακολουθία των Καρυών συναντάται στο σερβικό μηναίο για τον Δεκέμβριο-Φεβρουάριο του πρώτου μισού του 14ου αιώνα, το οποίο βρίσκεται στη μονή του Αγίου Παντελεήμονος στο Άγιο Όρος, Cod. slav. 11. 11. Δεδομένου ότι το εν λόγω μηναίο ανήκε στο κελί του Αγίου Σάββα στις Καρυές, όπου επίσης γράφτηκε πριν από το 1331, χαρακτηρίσαμε την ακολουθία αυτή ως αυτή των Καρυών. Ο συγγραφέας της ακολουθίας είναι άγνωστος. Η ακολουθία βρίσκεται στις 15 Ιανουαρίου (μεταφέρεται από τις 14 στις 15 λόγω της απόδοσης των Θεοφανείων) και συνδέεται με την ακολουθία για τον άγιο Ιωάννη Καλυβίτη, αλλά η ακολουθία για τον άγ. Ιωάννη Καλυβίτη είναι μικρή και υποδεέστερη αυτής του Αγίου Σάββα. Τα δύο τρίτα των κειμένων αυτής της λειτουργίας είναι κοινά με τις άλλες λειτουργίες και το ένα τρίτο είναι εντελώς νέα μέρη, π.χ. ολόκληρος ο δεύτερος κανόνας του όρθρου.
Οι κανονισμοί του Τυπικού επηρέασαν τη λειτουργική εξέλιξη αυτών των ακολουθιών. Στη μετάβαση από τον 13ο στον 14ο αιώνα, η τάξη της Κωνσταντινούπολης αντικαταστάθηκε στις ακολουθίες μας από τη νεότερη τάξη των Ιεροσολύμων. Ως εκ τούτου, στοιχεία από την πρακτική της Κωνσταντινούπολης σε επιμέρους ακολουθίες χρησιμεύουν επίσης ως απόδειξη της παλαιότητάς τους. Τα περισσότερα από αυτά συναντώνται στις ακολουθίες της Σόφιας και του Μηναίου του Ündol'skij, οι οποίες είναι και οι παλαιότερες, ενώ απουσιάζουν από την ακολουθία για τη μετακομιδή των λειψάνων.
Από τα τέλη του περασμένου αιώνα μέχρι σήμερα, το ερώτημα για το ποια ακολουθία γράφτηκε πρώτη για τον άγιο Σάββα, η ακολουθία για την Κοίμηση ή η ακολουθία για τη μετακομιδή των λειψάνων, συζητείται στη χώρα μας, με τις αντίθετες απόψεις να εναλλάσσονται, κατά κάποιον κανόνα. Με βάση την εσωτερική κατανομή των διατάξεων και των ρουμπρικών του τυπικού στα κείμενα της θείας λειτουργίας, θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι η ακολουθία της Κοιμήσεως είναι η παλαιότερη και ότι η ακολουθία της μετακομιδής των λειψάνων προέρχεται από την πρώτη. Αυτό επιβεβαιώνεται και από την εξέλιξη της τιμής του αγίου Σάββα, η οποία εορτάζεται πάντοτε πανηγυρικά στις 14 Ιανουαρίου. Ο εορτασμός της μετακομιδής των λειψάνων είχε τοπικό χαρακτήρα στη Mileševa και όχι μόνο εξαπλώθηκε σε άλλες σερβικές περιοχές, αλλά χάθηκε ακόμη και εκεί όπου κάποτε υπήρχε. Επιπλέον, κείμενα της λειτουργίας της Κοιμήσεως απαντώνται σε πολυάριθμα χειρόγραφα από τον 13ο αιώνα και μετά, αλλά εκείνα που αφορούν τη μετακομιδή βρίσκονται μόνο σε τρία ή τέσσερα χειρόγραφα, αρκετά όψιμα μάλιστα, και δεν συμπεριλήφθηκαν στη συλλογή.
Το κείμενο της ακολουθίας των Καρυών βασίζεται στο χειρόγραφο της μονής του Αγίου Παντελεήμονα Αγίου Όρους και σύμφωνα με τους κανόνες της Ακαδημίας για τις κριτικές εκδόσεις αρχαίων Σέρβων συγγραφέων.
