Περίληψη
Η καταλογογράφηση των χειρογράφων, όπως είναι γνωστό, παρέχει άμεσα οφέλη τόσο στην επιστημονική κοινότητα, όσο και στους φιλομαθείς γενικότερα. Στην επιστήμη της Βυζαντινής Μουσικολογίας η καταγραφή και παρουσίαση των μουσικών χειρογράφων που εναπόκεινται στις Βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους, όπου φυλάσσονται τα περισσότερα και αυθεντικότερα χειρόγραφα, μας δίνει τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε την πορεία της υπερχιλιετούς Ψαλτικής Τέχνης όπως αυτή αποτυπώνεται στους κώδικες από μουσικής, ιστορικής, σημειογραφικής, προσωπογραφικής, και κωδικογραφικής σκοπιάς. Στην εισήγηση θα προσπαθήσω να σας παρουσιάσω τα μέχρι τώρα αποτελέσματα της καταλογογράφησης των μουσικών χειρογράφων της Μονής του Παντοκράτορος. Η μέχρι τώρα γενική καταγραφή τους από τον κατάλογο του Λίνου Πολίτη, και του Σωφρονίου Ευστρατιάδου, αλλά και με προσθήκες χειρογράφων διαφόρων κελιών που ανήκουν στην Μονή, ανεβάζουν τον αριθμό τους περί τα 68. Μαζί με κάποια ακόμα ακαταλογογράφητα που φυλάσσονται στην Μονή ο αριθμόw τους ξεπερνάει τα 75. Τα χειρόγραφα χρονολογούνται από τον ιδ΄ αιώνα και φτάνουν μέχρι τις αρχές του κ΄ αιώνα. Περιέχουν πρωτότυπες και κάποιες μοναδικές κυρίως αγιορείτικες συνθέσεις, όπως του Αναστασίου Ραψανιώτου, του Θεοφάνη Παντοκρατορινού, του Ματθαίου Βατοπαιδινού, και πολλών ακόμα μελουργών. Μερικές θεωρητικές πραγματείες, διάφορες εξηγήσεις όσον αφορά στα σημειογραφικά συστήματα της Ψαλτικής Τέχνης, είναι κάποια από τα πολύ ενδιαφέροντα θέματα που συναντούμε μέσα σ΄αυτούς τους κώδικες. Επίσης, η περίπτωση του Παντοκρατορινού μοναχού Δαυίδ Ραιδεστινού με τον αυτόγραφο κώδικά του, την Παπαδική 214 (ιδ΄ αιώνα) και το περιεχόμενο του κώδικα, η καταγραφή δημοτικών τραγουδιών σε άλλους κώδικες, η αναφορά ιστορικών πληροφοριών για τους μελουργούς, τα διάφορα μοναδικά επιγράμματα και πρωτογράμματα που κοσμούν μουσικούς κώδικες και πολλές άλλες πληροφορίες μπορούν να συλλεχτούν και να δώσουν απαντήσεις στη επιστήμη της Βυζαντινής Μουσικολογίας και όχι μόνο. Ένας αριθμός εκ των κωδίκων είναι δημιουργήματα του σπουδαίου κωδικογραφικού εργαστηρίου που διέθετε η Μονή. Υπάρχουν επίσης κώδικες οι οποίοι είναι γραμμένοι στη Ρουμανική γλώσσα. Ίσως να μεταφέρθηκαν από κάποια μετόχια που είχε παλαιότερα η Μονή του Παντοκράτορος στην περιοχή της Μολδοβλαχίας. Η μελέτη των προαναφερθέντων στοιχείων και πολλών ακόμα άλλων πληροφοριών μας βοηθούν στην ορθή καταγραφή και ανάδειξη της Ψαλτικής Τέχνης έτσι όπως διασώθηκε, διατηρήθηκε και αναπτύχθηκε τόσους αιώνες, στο Άγιον Όρος και γενικότερα στην περιοχή των Βαλκανίων.
Summary
The musίc manuscrίpts of the Monastery of Pantokrator
The cataloguing of manuscripts, as is well known, provides direct benefits both for the scientific community and also for lovers of learning in general. Ιη the science of Byzantine musicology the recording and presentation of the music manuscripts that lie in the Athonite libraries, where the majority and the most authentic of the music manuscripts are to be found, enables us to trace the overone- thousand-year history of the Psaltic Art, as it is reflected in the codices, from musical, historical, notational, prosopographical and codicographical points of view. Ιη my paper Ι will try to present the results to date of the cataloguing project involving the music manuscripts at Pantokrator Monastery. Οη the basis of the general records provided in the catalogues of Linos Politis and Sophronios Efstratiadou, plus a number of additional manuscripts from some of the monastery's kellia, the total number of music manuscripts was until recently 68. Together with a number of uncatalogued manuscripts that are held in the monastery, that total has now risen to over 75. The manuscripts date from the 14th up until the early 20th century. They contain original and, in some cases, unique compositions, principally of an Athonite character, such as those by Anastasios Rapsaniotis, Theophanes Pantokratorinos, Matthaios Vatopedinos and many other composers. The codices include a variety of very interesting documents, such as a small number of theoretical treatises and a number of documents explaining the notational systems of the Psaltic Art. Ιη addition, the case of David Raidestinos, a monk of Pantokrator Monastery, and his autograph codex, the 14th-century Papadike (cod. 214), and its contents, the transcription of folk songs in other codices, the mention of historical information about the composers, the various unique epigrams and initials that adorn the music codices and many other kinds of information can all be gathered together to provide answers to various issues concerning the science of Byzantine musicology, amongst other things. Some of the codices were produced by the monastery's notable scriptorium. There are also a number of codices written in the Romanian language. They may have been brought to the monastery from some of the metochia that the monastery once owned in Moldavia and Wallachia. The study of the aforementioned data and many other kinds of information as well helps us to create a proper record and picture of the Psaltic Art, as it has been preserved and developed over the course of so many centuries, both οη Mount Athos and in the Balkan region as a whole.
