Περίληψη
Οι περισσότερες από τις σωζόμενες επιγραφές σε κτίρια και έργα τέχνης του Αγίου Όρους μαρτυρούν την κτητορική και δωροδοτική δραστηριότητα ποικίλων προσώπων από τον 10ο αι. και εξής. Το δημοσιευμένο υλικό, γνωστό κατά κύριο λόγο από το θεμελιώδες corpus των Millet, Pargoire, Petit (1904), καθώς και άλλα νεώτερα πονήματα, αποτελεί βασικό εργαλείο για τη μελέτη της δυναμικής και των διακυμάνσεων του φαινομένου κατά τους βυζαντινούς χρόνους και κυρίως την περίοδο μετά την Άλωση, από όπου προέρχονται τα περισσότερα παραδείγματα. Στο ήδη γνωστό υλικό έρχονται να προστεθούν και ορισμένες αδημοσίευτες επιγραφές, που έχω επισημάνει σε διάφορες μονές. Στο σύνολο των τελευταίων, εκείνες των βυζαντινών χρόνων είναι λίγες, ενώ υπερτερούν οι επιγραφές της περιόδου μετά την Άλωση. Η σημασία τους είναι αυταπόδεικτη, καθώς στον κατάλογο των κτητόρων και των δωρητών του Αγίου Όρους εγγράφονται νέα πρόσωπα, άλλοτε άγνωστα και άλλοτε γνωστά από άλλες πηγές.
Στην εισήγηση με οδηγό έναν αριθμό δημοσιευμένων και αδημοσίευτων επιγραφών σε κτίρια και έργα τέχνης (μνημειακά και φορητά) της περιόδου από τα τέλη του 10ου έως τα τέλη του 16ου αι., θα σκιαγραφήσω όψεις της κτητορικής και δωροδοτικής πρακτικής στον Άθω την περίοδο αυτή, με πρωταγωνιστές ετερόκλητα πρόσωπα που έχουν διαφορετική κοινωνική προέλευση, παιδεία, οικονομική επιφάνεια, θέση στην κοσμική ή εκκλησιαστική ιεραρχία και καταγωγή. Θα σχολιάσω βασικά χαρακτηριστικά των επιγραφών, όπως το επίπεδο της πληροφόρησης που παρέχουν, τη δομή και τη γλώσσα τους και θα επισημάνω τους παράγοντες που έως ένα βαθμό καθορίζουν την επιλογή της τελευταίας, σε σχέση με την καταγωγή των κτητόρων· στην περίπτωση αυτή οι ιστορικές συγκυρίες, αλλά και οι ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν σε κάθε μονή σε συγκεκριμένες περιόδους, παίζουν καθοριστικό ρόλο. Τέλος, λαμβανομένων υπόψη των πληροφοριών των γραπτών πηγών και των αρχαιολογικών δεδομένων προτείνεται η ταύτιση των μνημονευόμενων σε ορισμένες επιγραφές κτητόρων με συγκεκριμένα πρόσωπα και διατυπώνονται σκέψεις γύρω από την προέλευση επιγραφών που δεν διατηρούνται in situ.
Summary
Foundίng actίvίty and donations of art works to Mount Athos (10th- 16th cent.): the picture presented by the inscriptions
The group of the Byzantine and Post-Byzantine dedicatory inscriptions οη Athos is the majority of the epigraphic material. In this paper some representative examples dated from the 10th until to the 16th century are discussed in order to underline some aspects of the dedicatory activity in the Byzantine era and in the early Ottoman period. The inscriptions under consideration are incorporated in the historical framework, taking into account the written sources and the archaeological data.
