Περίληψη / Summary
Η Σκήτη του Αγίου Δημητρίου αποτελεί μια μοναστική αθωνική θέση, η αρχή της οποίας ανάγεται βάσει γραπτών πηγών στα μέσα του 11ου αι. Αναδιοργανώνεται στα μέσα του 18ου αι., και στα πλαίσια της αναδιοργάνωσης αυτής τοιχογραφείται το κυριακό της στα 1755. Στα 1796 μοναστικές αναγκαιότητες επιβάλλουν την μετατροπή του αρχικού στενού «νάρθηκα» σε ευρύτερη «Λιτή» και ίσως την ταυτόχρονη ανέγερση πρόσθετου εξωνάρθηκα. Η τοιχογράφηση σύνολου του ναού αποδιδόταν έως τώρα στους ζωγράφους από την Γαλάτιστα της Χαλκιδικής Βενιαμίν και Ζαχαρία, σύμφωνα με επιγραφή εντός του εξωνάρθηκα. Η εξέταση του τοιχογραφικού διακόσμου της Λιτής του ναού αποτελεί το αντικείμενο της παρούσας μελέτης. Από την εξέταση αυτήν φαίνεται να προκύπτει η δραστηριοποίηση όχι ενός, αλλά δύο συνεργείων ζωγραφικής, με σημείο διαχωρισμού τους το όριο της προς δυσμάς διεύρυνσης του χώρου στα 1796. Με την παρούσα μελέτη κατατίθεται μια πρόταση απόδοσης της τοιχογράφισης του νεοναγερθέντος στα 1796 τμήματος στους ζωγράφους Βενιαμίν και Ζαχαρία, σύμφωνα με την επιγραφή του εξωνάρθηκα, ενώ του εναπομείναντος αρχικού ανατολικού τμήματος στους ζωγράφους, που φιλοτέχνησαν και τον κυρίως ναό. Η εικονογραφική και τεχνοτροπική εξέταση των παραστάσεων αυτών φαίνεται να αποδίδει την πατρότητά τους στους ζωγράφους Κωνσταντίνο και Αθανάσιο από την Κορυτσά. Ταυτόχρονα, για την ορθή διερεύνηση του προς εξέταση αντικειμένου, θεωρήθηκε σκόπιμη η συσχέτιση του θεματολογίου του διακόσμου με τη λειτουργική χρήση του χώρου. Η μέχρι σήμερα επιστημονική έρευνα απέδιδε στον χώρο της Λιτής των μοναστικών ναών νεκρικό χαρακτήρα, όπως νεκρικός ήταν και ο χαρακτήρας των προγενεστέρων ναρθήκων. Επειδή όμως στη ζωή της Εκκλησίας ο νεκρικός χαρακτήρας δεν είναι μόνο πένθιμος, αλλά και χαρμόσυνος ως η είσοδος στην αιώνια ζωή, φαίνεται να εισήχθη για τον εορτασμό της μνήμης του εορτάζοντος αγίου Λιτανεία, Λιτή κατά την ορολογία της εποχής, και Αρτοκλασία, για την τέλεση των οποίων κρίθηκε απαραίτητη και η διεύρυνση του χώρου, που οδήγησε και στην ταυτόχρονη μετονομασία του. Το θεματολόγιο συνεπώς του διακόσμου των Λιτών, άρα και της εξεταζομένης, διατήρησε το θεματολόγιο του διακόσμου των αρχικών ναρθήκων, κύρια συστατικά του οποίου φαίνεται να είναι αφενός μεν η εικονογραφική απόδοση της ζωής ή του μαρτυρίου ενός αγίου, όπως αυτή περιγράφεται από τα τροπάρια ή τον Συναξαριστή της εορτής και αφετέρου η απόδοση τιμής προς τη Θεοτόκο, της οποίας ομοίως οι Χαιρετισμοί ψάλλονται στον ίδιο χώρο. Με βάση την ανωτέρω διάκριση, συστηματοποιήθηκε η εικονογραφική ανάλυση της τοιχογράφισης της Λιτής σε τρεις άξονες, σε αυτόν των ιστορικο-δογματικών παραστάσεων της ανωδομής προς τιμήν της Θεοτόκου, των Μηνολογίων, που αναπτύσσονται στα πλευρικά φουρνικά και σε αυτών του Κύκλου του τιμωμένου αγίου Δημητρίου. Ο τριμερής αυτός διαχωρισμός φαίνεται να καλύπτει θεολογικά και λειτουργικά πλήρως τα όσα τελούνται στον συγκεκριμένο χώρο.-
The Skete of Agios Dimitrios is a monastic Athonian place, the origin of which goes back, based on written sources, to the middle of the 11th century. It was reorganized in the middle of the 18th century, and in the context of this reorganization, its main hall (Kyriakon) was frescoed in 1755. In 1796, monastic needs forced the conversion of the original narrow "narthex" into a wider "Lite" and perhaps the simultaneous construction of an additional external narthex. The painting of the entire temple was until now attributed to the painters from Galatista of Halkidiki Benjamin and Zacharias, according to an inscription inside the exonarthex. The examination of the fresco decoration of the Lite of the church is the subject of the present study. From this examination, it seems that the activity of not one, but two painting crews, with the point of separation between them being the limit of the expansion of the area to the west in 1796. With the present study, a proposal is submitted to attribute the frescoes of the newly built in 1796 section to the Benjamin painters and Zacharias, according to the inscription of the exonarthex, while the remaining original eastern part to the painters, who also painted the main temple. The pictorial and technical examination of these representations seems to attribute their authorship to the painters Konstantinos and Athanasios from Koritsa. At the same time, for the proper investigation of the object to be examined, it was considered appropriate to correlate the theme of the decoration with the functional use of the space. Until now, scientific research has attributed a funerary character to the area of Lite of the monastic churches, just as the character of the earlier nartheques was also funerary. But because in the life of the Church the funerary character is not only mournful, but also joyful as the entrance to eternal life, it seems that it was introduced for the celebration of the memory of the celebrating saint Litaneia, Lite according to the terminology of the time, and Artoclasia, for the performance of which the expansion of the space was deemed necessary, which led to its simultaneous renaming. Therefore, the theme of the decoration of the Lite, and thus of the one under examination, preserved the theme of the decoration of the original splints, the main components of which seem to be, on the one hand, the pictorial rendering of the life or martyrdom of a saint, as described by the tropes or the Synaxarist of his celebration’s day and on the other hand the rendering of honor to the Mother of God, whose Salutations are likewise sung in the same place. Based on the above distinction, the pictorial analysis of the frescoes of Lite was systematized in three axes, in that of the historical-doctrinal representations of the superstructure in honor of the Virgin, in that of the Minologion, which is developed in the lateral furnaces and, finally, in those of the Circle of the honored Saint Demetrius. This tripartite division seems to fully cover theologically and functionally what is done in the specific space.-
