Όψιμη μεταβυζαντινή ζωγραφική στο 'Αγιον Όρος: το εργαστήριο των καρπενησιωτών ζωγράφων (1773-1890).
Περίληψη / Summary
Πληροφορίες από οικονομικά κατάστιχα αρχείων, επιγραφικό υλικό εντοίχιων συνόλων, φορητών εικόνων από το Άγιον Όρος και προεγγραφές αγοράς βιβλίων, σε συνδυασμό με την περιγραφή του Ρώσου περιηγητή Πορφύριου Uspenskij, βοήθησαν στον προσδιορισμό μίας συνοδείας μοναχών ζωγράφων με κοινή καταγωγή των περισσοτέρων μελών της από το Καρπενήσι και διαπιστωμένη παραμονή στο κελί των Αγίων Πάντων της μονής Καρακάλλου στην πρωτεύουσα της αγιορείτικης πολιτείας Καρυές, πριν από το 1773 και έως το 1890. Έπειτα, σημαντική είναι η ένταξη των ζωγράφων στο γενεαλογικό δέντρο των επιγόνων του ζωγράφου Διονυσίου εκ Φουρνά, βάσει μίας σειράς ονομάτων στην τρίπτυχη παρρησία (1711) που σώζεται στο παρεκκλήσι του Τιμίου Προδρόμου στο κελί της μονής Κουτλουμουσίου, έδρα του Διονυσίου στις Καρυές. Το ενδιαφέρον για την έρευνά μας συγκεντρώνει ο Δαμασκηνός. Είναι βέβαιο ότι με καταγωγή από το Καρπενήσι, όπως αναφέρει ο Uspenskij, θα μαθήτευσε στον περίπου συντοπίτη Διονύσιο εκ Φουρνά και αργότερα απέκτησε δώδεκα μαθητές. Περισσότερα ξέρουμε για δύο από αυτούς στα τέλη του 18ου αι., εποχή που εμφανίζονται ως ανεξάρτητοι ζωγράφοι στις Καρυές. Ο πρώτος είναι ο Νικηφόρος Α΄. Διάδοχοί του υπήρξαν ο Μητροφάνης από τη Βιζύη της Ανατολικής Θράκης, τα κατά σάρκα αδέρφια Ιωάσαφ και Νικηφόρος Β΄ από το Καρπενήσι, ο Γεράσιμος από τη Βιζύη, ο Άνθιμος από το χωριό Περίσταση στα Δαρδανέλια και ο Γαβριήλ από τη Βιζύη. Ο δεύτερος γνωστός μαθητής του Δαμασκηνού είναι ο Μακάριος Α΄ από το χωριό Γαλάτιστα της Χαλκιδικής. Είχε εγκατασταθεί στο Καρακαλλινό κελί του Γενεσίου της Θεοτόκου επίσης στις Καρυές το 1784 και είχε μαθητές τους ανεψιούς Βενιαμίν, Ζαχαρία και Μακάριο. Η δράση τους είναι διαπιστωμένη από το 1785 έως το 1868. H παραγωγή των Καρπενησιωτών ζωγράφων, με ιδιαίτερες αισθητικές αξιώσεις, περιλαμβάνει είκοσι επτά μεγάλα και μικρά εντοίχια σύνολα στο Άγιον Όρος, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν το καθολικό της μονής Ιβήρων (1795), το κυριακό της σκήτης του Τιμίου Προδρόμου της ίδιας μονής (1799), το καθολικό της μονής Ζωγράφου (1817), το κυριακό της σκήτης των Καυσοκαλυβίων (1820), το καθολικό της μονής Εσφιγμένου (1841), το παρεκκλήσι της Αγίας Ζώνης (1860) στη μονή Βατοπεδίου, ναΰδρια σε διάφορες μονές, σε κελιά των Καρεών, το καθολικό της μονής Λειμώνος στη Λέσβο (1800) καθώς και φορητές εικόνες και ορισμένες χαλκογραφίες. Ο χαρακτηρισμός των Καρπενησιωτών ζωγράφων που επάξια τροφοδότησαν με το έργο τους το φαινόμενο της αναγέννησης της αγιορείτικης ζωγραφικής δεν είναι αβάσιμος, θεωρώντας την εργασία τους αποτέλεσμα μοναδικής ποιότητας στο Άγιον Όρος, με αποτέλεσμα την ευρεία διάδοσή της. Αν συμβαίνει αυτό, τότε θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τη μεγάλη συμβολή των Καρπενησιωτών ζωγράφων ως επιγόνων του Διονυσίου εκ Φουρνά στη διαμόρφωση του κοινού ζωγραφικού ιδιώματος που είναι γνωστό με τη σημερινή έννοια ως αγιορείτικη ζωγραφική και εντοπίζεται στον Άθω το 19ο αι.
Elements of mural inscription and portable icons in monasteries of Mount Athos in combination with the Russian traveler Porfyrius Uspenskij’ s description, identify an accompaniment of monks – painters, most of whom came from Karpenisi and lived in Karyes of Mount Athos before 1773 until 1890. They were painters - descendants of Dionysios from Fourna. Their chronological order is as follows: Damaskinos, Nikeforos A’, Mitrofanes, Ioasaf, Nikeforos B’, Gerasimos, Anthimus, Gavriil. Their creation includes twenty-seven big and small sets of wall paintings in Mount Athos, such as the whole Holy Monastery of Iviron (1795), the Holy Monastery of Timios Prodromos coenobium skete of the same Monastery (1799), the catholic of the Holy Monastery of Zografos (1817), the skete cenobium of Kafsokalibium (1820), the whole Monastery of Esfigmenos (1841), the chapel of the Holy Belt (1860) in the Holy Monastery of Vatopedion, chapels in various Monasteries, in the cells of Karyes, the whole Holy Monastery of Limonos in Lesbos (1800) and also portable icons and engravings.
