Περίληψη / Summary
Στη Μεγίστη Λαύρα του Αγίου Όρους φυλάσσεται μια αδημοσίευτη εικόνα με την παράσταση της Συνάξεως των Αρχαγγέλων. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα ανεπτυγμένη απεικόνιση, η οποία παρουσιάζει όλα τα τυπικά και συμβολικά στοιχεία που έχουν καθιερωθεί για την ιστορία του θέματος. Η διατύπωση του εικονογραφικού θέματος της Συνάξεως των Αρχαγγέλων τοποθετείται μετά την Εικονομαχία, μια εποχή κατά την οποία γράφτηκαν οι περισσότερες ομιλίες και ύμνοι για τους Αγγέλους, και φαίνεται να έχει κωνσταντινουπολίτικη προέλευση. Τα παλαιότερα παραδείγματα του θέματος της Συνάξεως των Αρχαγγέλων βρίσκονται στη μνημειακή ζωγραφική και χρονολογούνται από τον 11ο αιώνα, ενώ στις φορητές εικόνες το θέμα εμφανίζεται από τον 13ο αιώνα. Τα εικονογραφικά και στυλιστικά στοιχεία της εικόνας της Λαύρας υποδηλώνουν πρότυπα του πρώτου μισού του 14ου αιώνα, όπως οι τοιχογραφίες στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων και στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου του Ορφανού στη Θεσσαλονίκη, τις οποίες ο καλλιτέχνης φαίνεται να γνωρίζει καλά. Ωστόσο, οι σπάνιες εικονογραφικές ιδιαιτερότητες και η άμεση καλλιτεχνική σύνδεση που βρήκαμε μεταξύ της εικόνας της Λαύρας και παρόμοιων απεικονίσεων σε τοιχογραφίες μνημείων της μεσαιωνικής Σερβίας, όπως στο Lesnovo και στο Mateić (σημερινή Βόρεια Μακεδονία), μας οδηγούν να χρονολογήσουμε με ασφάλεια την εικόνα στα μέσα του 14ου αιώνα. Η κλασική ατμόσφαιρα που αποπνέει το έργο και η έμφαση στο πνευματικό περιεχόμενο του θέματος οδηγούν επίσης σε έναν καλλιτέχνη που γνωρίζει και υιοθετεί αξίες που συναντάμε και στα προαναφερθέντα μνημεία των μέσων του 14ου αιώνα. Το θέμα της Συνάξεως των Αρχαγγέλων υποδηλώνει τη σύνδεση του Κράτους με την Εκκλησία. Ωστόσο, η επιλογή της εικονογραφικής παραλλαγής και η τοποθέτηση του Χριστού-Εμμανουήλ ολόσωμο μέσα σε κλιμακωτή δόξα, που κρατείται από τους Αρχαγγέλους, παραπέμπει άμεσα σε έναν καλλιτέχνη που είχε σχέσεις με τους Ησυχαστές ενός μεγάλου πολιτιστικού και πνευματικού κέντρου της αυτοκρατορίας, όπως η Θεσσαλονίκη ή ακόμη και η Μεγίστη Λαύρα. Δεν θεωρούμε τυχαίο το γεγονός ότι την ίδια περίοδο ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, ο κύριος εκπρόσωπος του ησυχαστικού κινήματος, ήταν επίσης μοναχός στη Λάυρα.
Papadimitriou Paraskevi, Icon of the Synaxis of the Archangels in the Holy Monastery of Megisti Lavra, Mount Athos
In the Great Lavra Monastery of Mount Athos, an unpublished icon is kept with the representation of the Assembly of the Archangels. This is a particularly developed depiction, which presents all the formal and symbolic elements that have been established for the history of the subject. The formulation of the iconographic theme of the Assembly of the Archangels is placed after the Iconoclasm, a time when most discourses and praises for the Angels were written and seems to have a Constantinopolitan origin. The oldest examples of the theme of the Assembly of the Archangels are found in monumental painting and date from the 11th century, while in portable icons the theme appears from the 13th century. The iconographic and stylistic elements of Lavra’s icon indicate models of the first half of the 14th century, such as the paintings in the church of the Holy Apostles and in the church of Agios Nikolaos the Orphan in Thessaloniki, which the artist seems to know well. However, the rare iconographic peculiarities and the direct artistic connection we found between Lavra’s icon and similar depictions in monumental paintings in churches of medieval Serbia such as Lesnovo and Mateić (today North Macedonia), lead us to safely date the icon to the middle of the 14th century. The classical atmosphere that the work exudes and the emphasis on the spiritual content of the subject also lead to an artist who knows and adopts values that we also find in the mentioned monuments of the mid-14th century. The theme of the Assembly of the Archangels indicates the association of State and Church. However, the choice of the iconographic variation and the placement of Christ-Emmanuel full-body within graduated mandorla, held by the Archangels, directly refers to an artist who had relations with the Hesychasts of a great cultural and spiritual center of the empire, such as Thessaloniki or even the Great Lavra Monastery. We do not consider it a coincidence that in the same period Saint Gregory Palamas, the main exponent of the Hesychastic movement, also monasticized in Lavra.
