Περίληψη / Summary
Olar Ovidiu-Victor, Από το Άγιο Όρος στο Βουκουρέστι: Τα ταξίδια ενός χειρογράφου από τη συλλογή της Μονής Σταυροπόλεως
Στο τελευταίο τέταρτο του 16ου αιώνα, ένας ικανός Έλληνας καλλιγράφος, γεννημένος στην Κύπρο, ο Λουκάς, εγκαταστάθηκε στη Βλαχία. Λίγο αργότερα, έγινε επίσκοπος του Buzău (1583/84-1603) και στη συνέχεια μητροπολίτης της Βλαχίας (1603-1628/9). Η εξαιρετική εκκλησιαστική του σταδιοδρομία δεν εμπόδισε το έργο του ως αντιγραφέα. Αντιθέτως, ο Λουκάς και οι μαθητές και φίλοι του ήταν υπεύθυνοι για την αναβίωση της παραγωγής πολυτελών ελληνικών λειτουργικών χειρογράφων, η οποία είχε σχεδόν σταματήσει μετά την οθωμανική κατάκτηση των Βαλκανίων και της Κωνσταντινούπολης. Από τα δεκάδες, ίσως και εκατοντάδες, χειρόγραφα που αντέγραψαν και στόλισαν με μικρογραφίες οι πρώτοι εκπρόσωποι της "βαλλαχικής σχολής" της ελληνικής καλλιγραφίας, μόνο δύο σώζονται σε ρουμανικές συλλογές: το ένα στη Βιβλιοθήκη της Ρουμανικής Ακαδημίας και το άλλο στο Εθνικό Μουσείο Τέχνης, αμφότερα στο Βουκουρέστι. Η Μονή Σταυρουπόλεως κατόρθωσε να ανακτήσει ένα χειρόγραφο γραμμένο από τον ιερομόναχο Άνθιμο της Μονής Παντοκράτορος στο Άγιο Όρος, αντιγραφέα ελληνικών χειρογράφων που δραστηριοποιήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1640, το ύφος του οποίου συνδυάζει γραφικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Λουκά και το εργαστήριό του με στοιχεία που χαρακτηρίζουν την "αυστηρή" αγιορείτικη παράδοση. Η παρούσα μελέτη έχει ως στόχο να εντάξει το χειρόγραφο αυτό στο ευρύτερο πλαίσιο της μεταβυζαντινής ελληνικής χειρόγραφης παραγωγής και να ανασυνθέσει, στο μέτρο του δυνατού, την ιστορία του.
In the last quarter of the 16th century, a skilled Cyprus-born Greek calligrapher called Loukas settled in Wallachia. Shortly afterward, he became bishop of Buzău (1583/84–1603) and then metropolitan of Wallachia (1603–1628/9). His outstanding ecclesiastical career did not end his work as a copyist. On the contrary, Loukas and his disciples and friends were responsible for the revival of the production of luxury Greek liturgical manuscripts, which had almost come to a standstill after the Ottoman conquest of the Balkans and Constantinople. Of the dozens, perhaps even hundreds, of manuscripts copied and decorated with miniatures by the first representatives of the “Wallachian school” of Greek calligraphy, only two survive in Romanian collections: one in the Romanian Academy Library and the other at the National Museum of Art, both in Bucharest. Stavropoleos Monastery succeeded in recovering a manuscript written by the hieromonk Anthimos of Pantokrator Monastery on Mount Athos, a copyist of Greek manuscripts active in the early 1640s, whose style combines graphic elements particular to Loukas and his workshop with elements specific to the “austere” Athonite tradition. This study aims to place this manuscript in the wider context of post-Byzantine Greek manuscript production and to reconstruct, to the extent possible, its story.
