Περίληψη
Masuda Tomoyuki, Λειτουργικές εικονογραφήσεις στο βυζαντινό Ευαγγελιστάριο Cod.587 της Μονής Διονυσίου, Άγιο Όρος
Το Ευαγγελιστάριο της Διονυσίου (κωδ. 587 στη Μονή Διονυσίου στο Άγιον Όρος) διαθέτει όχι μόνο τη μεγαλύτερη εικονογράφηση μεταξύ των δεκαεπτά χειρογράφων με τον αφηγηματικό κύκλο της ζωής του Χριστού, αλλά και τη μεγαλύτερη ποικιλία εικονογραφικών μορφών ανάλογα με τη σημασία των κειμένων και των εορτών. Για να κατανοήσουμε τα χαρακτηριστικά του εικονογραφικού του προγράμματος, θα αναφερθώ στις εικονογραφήσεις της Μεγάλης Εβδομάδας. Η μικρογραφία που απεικονίζει την Προσευχή του Χριστού στη Γεθσημανή τοποθετείται στην κορυφή των Δώδεκα Ευαγγελίων για τα Πάθη της Μεγάλης Πέμπτης. Γιατί ο Χριστός απεικονίζεται τρεις φορές με διαφορετικές στάσεις; Γιατί η μικρογραφία της σύσκεψης των Αρχιερέων ενώπιον του Καϊάφα για την ακολουθία της Μεγάλης Πέμπτης έχει την ίδια σύνθεση με τη σύσκεψη των Αρχιερέων ενώπιον του Πιλάτου για τον Όρθρο του Μεγάλου Σαββάτου; Γιατί η Προδοσία του Ιούδα επιλέγεται για την ακολουθία της Μεγάλης Παρασκευής;
Για να λύσουμε αυτά τα ερωτήματα, πρέπει να ερμηνεύσουμε ολόκληρα τα κείμενα των εκκλησιαστικών ακολουθιών για τα Πάθη και τα σωζόμενα εικονογραφημένα διδακτικά εγχειρίδια. Ο ζωγράφος μας απεικόνισε την Προσευχή στη Γεθσημανή στη σύνθεση του Μωυσή που παραλαμβάνει το Νόμο, για να τονίσει τον Χριστό ως Νέο Μωυσή και να οπτικοποιήσει την τυπολογική αντιστοιχία μεταξύ Παλαιάς και Καινής Διαθήκης. Η σύσκεψη των Αρχιερέων, ένα ασήμαντο με μια ματιά επεισόδιο, θεωρείται το σημαντικό γεγονός που συνδέει τυπολογικά το Ευαγγέλιο με το Ψαλτήριο στο πλαίσιο της λειτουργίας. Για να τονιστεί οπτικά το θέμα, το Ευαγγελιστάριο της Διονυσίου επέλεξε τη σύσκεψη των Αρχιερέων με την ίδια σύνθεση με τις απεικονίσεις του Ψαλτηρίου για τη σύσκεψη των βασιλέων, παρά τη σκηνή της Γεθσημανής που αρχικά ταίριαζε στον τόπο. Αν και η Προδοσία είναι κατάλληλη για τα δώδεκα Ευαγγέλια, αφού εκτοπίζεται από τη Γεθσημανή, μεταφέρεται στην επόμενη θέση της Ακολουθίας της Μεγάλης Παρασκευής. Το κύριο ενδιαφέρον του μελετητή του χειρογράφου συνίσταται στη λειτουργία και την τυπολογία και όχι στην αντιστοιχία με το κείμενο. Το πρόγραμμα της Μεγάλης Εβδομάδας στο Ευαγγελιστάριο της Διονυσίου είναι προσεκτικά μελετημένο.
