Περίληψη / Summary
Νίκος Διονυσόπουλος, Προσαρμογή στην Αθωνική Εικαστική Παράδοση: Πορτρέτα Γεωργιανών Ηγετών στην Τράπεζα της Μονής Φιλοθέου (16ος αιώνας)
Ο βασιλιάς Λεβάν, ηγεμόνας του ανεξάρτητου γεωργιανού βασιλείου της Καχετίας, που διατηρούσε στενούς δεσμούς με την κοινότητα του Αγίου Όρους, ανέπτυξε σημαντική κτητορική δραστηριότητα στη Μονή Φιλοθέου κατά τον 16ο αιώνα. Το πορτρέτο του κτήτορα που ζωγραφίστηκε στον τοίχο της τράπεζας της μονής Φιλοθέου είναι μαρτυρία αυτής της δραστηριότητας του. Στην παράσταση αυτή, που βασίζεται στον εικονογραφικό τύπο της κοινής ίδρυσης, ο Λεβάν και ο γιος και διάδοχός του Αλέξανδρος παρουσιάζονται να κρατούν το ομοίωμα της μονής υπό την προστασία του Χριστού και της Θεοτόκου, που τους ευλογούν άνωθεν. Δυστυχώς, αυτό το πορτρέτο και η υπόλοιπη διακόσμηση του τοίχου στην τράπεζα υπέστησαν σημαντικές ζημιές από φωτιά που ξέσπασε αργότερα στη μονή.
Το έτος 1540, που αναφέρεται στην κτητορική επιγραφή ως το έτος κατά το οποίο οι δύο Γεωργιανοί βασιλείς ανακαίνισαν την τράπεζα, μπορεί να αναφέρεται μόνο στην ανακαίνιση του κτιρίου της τράπεζας και όχι στην αγιογραφική του διακόσμηση. Οι τοιχογραφίες πρέπει να χρονολογούνται στην περίοδο μετά το 1561, όταν ο Αλέξανδρος διορίστηκε διάδοχος του θρόνου, και πριν από το θάνατο του Λεβάν το 1574.
Πρωταρχικός στόχος αυτής της μελέτης είναι να εξετάσει την ιδεολογική διάσταση της αναπαράστασης αυτών των Γεωργιανών βασιλέων στο Άγιο Όρος. Ως εκ τούτου, ο συγγραφέας εξετάζει το ιστορικό πλαίσιο της βασιλείας του Λεβάν και παρέχει μια επισκόπηση των διατηρημένων πορτρέτων αυτού του Γεωργιανού βασιλιά σε εκκλησίες στο Καχέτι, προκειμένου να επισημάνει διάφορες πτυχές της κυρίαρχης ιδεολογίας του Γεωργιανού βασιλιά. Μια συγκριτική προσέγγιση αποκαλύπτει τις διαφορές στα σύμβολα εξουσίας που απεικονίζονται στα πορτρέτα του Λεβάν στη Γεωργία και στη Φιλοθέου.
Οι διαφορές αυτές, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η αθωνική μεταβυζαντινή τέχνη ήταν εξοικειωμένη με τον εικονογραφικό τύπο της κοινής κτητορικής αναπαράστασης, όπου η απεικόνιση της συνέχισης του κτητορικού ρόλου είναι συνυφασμένη με τη νομιμοποίηση της διαδοχής στο θρόνο, αποκαλύπτουν τον ενεργό ρόλο του αθωνικού περιβάλλοντος στη διαμόρφωση της οπτικής αναπαράστασης του ορθόδοξου ηγεμόνα.
Έτσι έρχεται στο προσκήνιο η μονιμότητα της διατηρητέας ιστορικής κληρονομιάς του Αγίου Όρους, όπου ο συνδυασμός συμβολισμού, κυρίαρχης ιδεολογίας και οπτικής αναπαράστασης αντανακλά την περίπλοκη δυναμική εξουσίας και επιρροής σε ένα περίπλοκο γεωπολιτικό και θρησκευτικό τοπίο.
