Παρασκευή 1 Δεκεμβρίου 2023

Tchkoidze Eka, Το βιβλίο ως δώρημα προς τα μοναστήρια. Συμβολή στη μελέτη της λογιοσύνης της Μονής Ιβήρων










PDF 

Στο παρόν άρθρο μελετήθηκαν τα τρία λήμματα από το Συνοδικόν Βιβλίον που έχει γραφτεί στα γεωργιανά στη Μονή Ιβήρων για να καταγράψει τις όποιες δωρεές προς τη Μονή. Οι άνθρωποι με ιδιαίτερα σημαντική προσφορά έπρεπε να τιμώνται με τον κατάλληλο τρόπο μια φορά το χρόνο και με συγκεκριμένες ακολουθίες ανάλογα με το μέγεθος της προσφοράς. Τα λήμματα που αναφέρουν βιβλίο ως δώρημα είναι συνολικά τρία: αρ. 5, 22, 32. Και οι τρεις δωρητές είναι Γεωργιανοί: 1. Συμεών Kherkeli (αναφέρεται στο λήμμα αρ. 5), πρόσωπο παντελώς άγνωστο, 2. Μιχαήλ (αναφέρεται στο λήμμα αρ. 22), πρώην ηγούμενος της Ιβήρων, 3. Πέτρος μοναχός (αναφέρεται στο λήμμα αρ. 32), παλαιός γνώριμος της Μονής. Τα λήμματα έχουν γραφτεί ως εξής: στο δεύτερο μισό του 12ου αιώνα (αρ. 5), μετά τον 12ο αιώνα (αρ. 22), και στα 1085–1104 (αρ. 32). Οι προσφορές έχουν γίνει λίγο πριν τη συγγραφή των λημμάτων. 
Βάσει των πληροφοριών των λημμάτων στην Ιβήρων στο δεύτερο μισό του 11ου και στη διάρκεια του 12ου αι. προσφέρθηκαν ως δώρημα τα εξής βιβλία: κάποιοι Βίοι από τη Συλλογή του Μεταφραστή (οι μήνες δεν προσδιορίζονται), 2. οι Ψαλμοί, 3. Τα Μηναῖα του Μαρτίου και του Απριλίου, 4. Τετραευάγγελο, 5. Επιστολές του αποστόλου Παύλου, 6. Μηναῖα τοῦ ὅλου ἐνιαυτοῦ (τα αναγνώσματα για όλους τους μήνες σε επτά τόμους), αντιγραφή από τη μετάφραση του Γεωργίου του Αγιορείτου. Έχουμε επίσης την πληροφορία ότι ο ανωτέρω Πέτρος είχε προσφέρει το Ευλογητάριο νωρίτερα, αλλά αυτό δεν θεωρήθηκε τόσο μεγάλη προσφορά ούτως ώστε να διαμορφωθεί ειδικό λήμμα στο Συνοδικόν Βιβλίον
Από το περιεχόμενο των λημμάτων είναι πρόδηλο ότι για να καταγραφεί το όνομα του δωρητή του βιβλίου στο Συνοδικόν Βιβλίον έπρεπε ο δωρητής να έχει προσφέρει τουλάχιστον δύο βιβλία. Από τις παραπάνω προσφορές η πιο σημαντική ήταν τα Μηναῖα σε επτά τόμους. Αυτό αποδεικνύεται από την άκρως τιμητική ακολουθία που ορίστηκε προς τιμήν του δωρητή. Ο Πέτρος που τα προσέφερε είναι ο ίδιος γραφέας και παραγγελιοδότης των επτά τόμων. Κάλυψε δηλαδή ο ίδιος όλα τα έξοδα των χειρογράφων. Δεν ήταν όμως αυτός ο λόγος που η προσφορά του θεωρήθηκε σπουδαία, γιατί το ίδιο συνέβη και στην περίπτωση του Συμεών Kherkeli (ο ίδιος ήταν και γραφέας και παραγγελιοδότης). Προφανώς, τα Μηναῖα που προσέφερε είχαν ιδιαίτερη αξία για την αδελφότητα. Η αντιγραφή είχε γίνει από τη μετάφραση του Γεωργίου Αγιορείτου, ο οποίος αν και υπήρξε ηγούμενος της Μονής, περάτωσε το συγκεκριμένο έργο στο Μαύρο Όρος μεταξύ 1056 και 1060. Κατά πάσα πιθανότητα, η αδελφότητα της Ιβήρων δεν είχε τα συγκεκριμένα Μηναῖα. Επομένως, είναι απόλυτα λογικόη αντιγραφή του έργου του πρώην ηγούμενου της Μονής, του μεγαλύτερου Γεωργιανού λογίου μετά τον Ευθύμιο, να είχε ανεκτίμητη αξία. Από τα λήμματα αυτά προκύπτει επίσης, ότι οι Βίοι απότη Συλλογή του Συμεών Μεταφραστή και τα Μηναῖα είναι τα πιο σημαντικά και δημοφιλή κείμενα ανάμεσα στους Γεωργιανούς λογίους που ζούσαν στο Βυζάντιο, είτε ως μοναχοί της Μονής Ιβήρων είτε ως δωρητές της. Οι Ψαλμοί και τα επιμέρους κείμενα της Καινής Διαθήκης (εν προκειμένω το Τετραευάγγελο και οι επιστολές του αποστόλου Παύλου), λόγω καθημερινής χρήσης στη λειτουργία και όχι μόνο, θα ήταν αναγκαίο να υπάρχουν σε αρκετά αντίγραφα. Για αυτό η προσφορά τους ήταν σημαντική για τη μεγάλη γεωργιανή αδελφότητα της Μονής Ιβήρων στα τέλη του 11ου και σε όλη τη διάρκεια του 12ου αιώνα.