Περίληψη / Summary
Νικόπουλος Αναστάσιος, Επανεκτίμηση της θεσμικής αυτονομίας του Αγίου Όρους του 14ου αιώνα υπό την Οθωμανική κυριαρχία: Το «Ζήτημα της Δήμευσης» των αθωνικών γαιών στη μεταβυζαντινή Μακεδονία.
Τα μετόχια του Αγίου Όρους, από την εμφάνιση της αγιορείτικης μοναστικής κοινότητας, αποτέλεσαν έναν μοναδικό και ιδιαίτερο θεσμό που είχε ορισμένα νομικά χαρακτηριστικά- αναγνωρίστηκε τόσο από τη βυζαντινή όσο και από τη μεταβυζαντινή έννομη τάξη και έγινε πάντοτε σεβαστή από κάθε ηγεμόνα στην ιστορία του Αγίου Όρους. Τα χαρακτηριστικά αυτά ήταν ότι αποτελούσαν περιουσία κάθε μονής, σύμφωνα με τον νομικό της τύπο ως θεμέλιο του βυζαντινορωμαϊκού δικαίου- μπορούσαν να προέρχονται από οποιαδήποτε νομική αιτία και να υπόκεινται σε επικύρωση ή αναγνώριση, άμεσα ή έμμεσα, με αυτοκρατορική πράξη και είχαν προνομιακό χαρακτήρα και απολάμβαναν ειδικής προστασίας, καθιστώντας τα αναπαλλοτρίωτα.
Ο βυζαντινός θεσμός των μετοχίων επηρέασε θεσμικά και ιστορικά την ανάπτυξη του συγγενικού θεσμού του οθωμανικού και ισλαμικού βακουφίου, και είναι γνωστό ότι οι Οθωμανοί αναγνώριζαν και προστάτευαν τα μετόχια, ιδίως εκείνες των αγιορείτικων μοναστηριών. Οι απόψεις σχετικά με τις υποτιθέμενες κατασχέσεις εξαρτημάτων των αγιορείτικων μοναστηριών κατά την πρώιμη περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, γύρω στα τέλη του 14ου αιώνα, είναι λανθασμένες. Η μελέτη εξετάζει λεπτομερώς τις περιπτώσεις δύο μετοχίων της μονής Ζωγράφου το 1392, ενός μετοχίου της μονής Εσφιγμένου από το 1388 και ορισμένων μετοχίων της μονής Βατοπεδίου, με βάση δύο έγγραφα (του 1404 και του 1408) από το αρχείο της.
The dependances of the monasteries of Mount Athos, from the emergence of the Athonian monastic community, constituted a unique and particular institution which had certain legal characteristics; it was recognized by both the Byzantine and the post-Byzantine legal order and was always respected by every sovereign in the history of Mount Athos. These features were that they constituted the property of each monastery, according to its legal type as a foundation of Byzantine-Roman law; they could come from any legal cause and be subject to ratification or recognition, directly or indirectly, by an imperial act and had a privileged character and enjoyed special protection, rendering them inalienable.
The Byzantine institution of monastic dependance institutionally and historically influenced the development of the kinship institution of the Ottoman and Islamic vakif, and it is known that the Ottomans recognized and protected the dependances, especially those of the Athonite monasteries. The opinions regarding the alleged confiscations of dependances of Athonian monasteries during the early period of Ottoman rule, around the end of the 14 th century, are incorrect. The study examines in detail the cases of two dependances of the Zographou monastery in 1392, one dependance of the Esphigmenou monastery from 1388 and some dependances of the Vatopedi monastery, based on two documents (from 1404 and 1408) from its archive.