Περίληψη / Summary
Κωνσταντινίδης Κώστας, Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων σε δημώδες κείμενο από το Άγιον Όρος
Οι βυζαντινές και μεταβυζαντινές παραδόσεις που αναφέρονται στη μεταστροφή των Βουλγάρων στο χριστιανισμό –οι οποίες εξετάστηκαν εκτενώς από τον αείμνηστο καθηγητή Ι. Ντούτσεφ– αντλούν το υλικό τους από τον Συνεχιστή του Θεοφάνη του 10ου αιώνα, καθώς και από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλιτζή του 11ου αιώνα και του Ιωάννη Ζωναρά του 12ου αιώνα.
Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας στα Βαλκάνια, όταν τέτοιες αφηγήσεις έγιναν δημοφιλείς στους μοναστικούς κύκλους, το κείμενο παραφράστηκε σε δημοτική ελληνική και ως έχει διατηρείται σε διάφορες εκδοχές σε μια σειρά χειρογράφων.
Εξετάσαμε μία τέτοια εκδοχή της διήγησης (Διήγησις) που σώζεται σε μια οικογένεια τριών χειρογράφων του 17ου αιώνα, δηλαδή στο Άγιο Όρος, Ιβήρων 166, Διονυσίου 341 και στο Λονδίνο, Lambeth Palace, MS 1199. Το κείμενο και των τριών χειρογράφων αναφέρεται στη μεταστροφή των Βουλγάρων στο χριστιανισμό χάρη στις υπηρεσίες ενός χριστιανού καλλιτέχνη που κλήθηκε από τον ειδωλολατρικό ηγεμόνα της Βουλγαρίας να διακοσμήσει με τοιχογραφίες τους τοίχους του παλατιού του. Ο ανώνυμος χριστιανός καλλιτέχνης απεικόνισε την Μέλλουσα Κρίση, με τον Χριστό να κάθεται σε θρόνο στο κέντρο, συνοδευόμενο από τους Αποστόλους και κάτω από τα πόδια του τον φλεγόμενο ποταμό για την τιμωρία των αμαρτωλών. Ο Βούλγαρος ηγεμόνας, εντυπωσιασμένος από τη ζωγραφική, ανέκρινε τον σοφό καλλιτέχνη, ο οποίος τον εισήγαγε στο χριστιανισμό. Στη συνέχεια, ο ηγεμόνας ζήτησε από τον βυζαντινό αυτοκράτορα να στείλει στη Βουλγαρία επισκόπους και ιερείς για να βαπτίσουν τον ίδιο, την άρχουσα τάξη και τον λαό του. Έτσι, ο ορθόδοξος χριστιανισμός εισήχθη στη Βουλγαρία και, ως αποτέλεσμα, ιδρύθηκαν χριστιανικές εκκλησίες και χειροτονήθηκαν ιερείς και επίσκοποι για να διδάξουν τη νέα πίστη στον λαό.
Τα δύο κείμενα του Αγίου Όρους, αλλά πιθανώς και ο κώδικας του Lambeth Palace, αντιγράφηκαν στο Άγιο Όρος, το οποίο αποδείχθηκε το πνευματικό κέντρο του Ορθόδοξου Χριστιανισμού, με τη δημοτική ελληνική γλώσσα να χρησιμεύει ως lingua franca. Σε αυτή τη δημοτική ελληνική γλώσσα συντάχθηκαν τα νέα σχολικά βιβλία κατά τον 16ο αιώνα και αργότερα, για τη διδασκαλία της εγκύκλιας παιδείας στα σχολεία που λειτουργούσαν στα ορθόδοξα μοναστικά κέντρα και τις κύριες πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η εισαγωγή της δημοτικής ελληνικής επέτρεψε σε έναν αριθμό δασκάλων και μορφωμένων γραφέων που εργάζονταν στο Άγιο Όρος και αλλού να συνθέσουν παραφράσεις εκκλησιαστικών και πατερικών κειμένων σε μια γλώσσα κατανοητή από τις μοναστικές κοινότητες και τους εκκλησιαστικούς αξιωματούχους. Σε αυτό το περιβάλλον υπήρχε πολύς χώρος για μια νέα παράφραση της σύντομης Διήγησης, η οποία καταδεικνύει σαφώς την επιρροή της βυζαντινής τέχνης στον σλαβικό κόσμο.
Costas N. Constantinidis,
The Conversion of the Bulgarians to Christianity in a demotic text from Mount Athos
The Byzantine and post-Byzantine legends referring to the conversion of the Bulgarians to Christianity –examined in length by the late Professor I. Dujčev– derive their material from Theophanes Continuatus of the tenth as well as the Chronicles of John Skylitzes of the eleventh and John Zonaras of the twelft h century.
During the Ottoman rule of the Balkans, when such narratives became popular in the monastic circles, the text was paraphrased in demotic Greek and as such is preserved in various versions in a number of manuscripts.
We have examined one such version of the narratio (Διήγησις) which survives in a family of three manuscripts of the seventeenth century, i.e. Athos, Iviron 166, Athos, Dionysiou 341 and London, Lambeth Palace, MS 1199. Th e text of all three manuscripts refers to the conversion of the Bulgarians to Christianity through the services of a Christian artist recalled by the pagan ruler of Bulgaria to decorate with paintings the walls of his palace. Th e unnamed Christian artist illustrated the Last Judgement, with Christ sitting on a throne in the centre accompanied by the Apostles and below his feet the burning river for the punishment of the sinners. Th e Bulgarian ruler, impressed by the painting interrogated the wise artist who introduced him to Christianity. Th en the ruler requested that the Byzantine emperor should send to Bulgaria bishops and priests to baptize him, the ruling class and his people. Th us orthodox Christianity was introduced to Bulgaria and as a result, Christian churches were founded and priests and bishops were ordained to teach the new faith to the people.
Th e two Athonite texts, but probably also the Lambeth Palace volume, were copied on Mount Athos, which proved to be the spiritual centre of Orthodox Christianity, with demotic Greek serving as a lingua franca. It is in this demotic Greek that the new textbooks were prepared during the sixteenth century and later, for teaching the enkyklios paideia in the schools operating in the orthodox monastic centres and main towns of the Ottoman empire.
The introduction of demotic Greek allowed a number of teachers and learned scribes working on Mount Athos and elsewhere to compose paraphrases of ecclesiastical and patristic texts in a language understood by the monastic communities and Church officials. In this milieu there was much room for a new paraphrase of the short narratio de Bulgarorum conversio, which demonstrates clearly the influence of Byzantine art in the Slavonic world.